Fijnstof en dementie bij mensen met parkinson
3 december 2025
Onderzoekers van Johns Hopkins University en partners in Engeland hebben nieuw bewijs gevonden dat langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan bijdragen aan het ontstaan van dementie met Lewy-lichaampjes (LBD) en parkinson-dementie (PDD), twee aan de ziekte van Parkinson gerelateerde aandoeningen. Het belangrijkste verschil tussen deze twee aandoeningen is dat bij LBD problemen met bewegen en denken ongeveer gelijktijdig optreden, terwijl denkproblemen bij PDD pas later in het ziekteverloop ontstaan.
Door werkgroep wetenschapsnieuws
De studie laat zien dat fijnstof – de kleine luchtdeeltjes afkomstig van verkeer, industrie en houtverbranding met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer (PM₂.₅) – niet alleen samenhangt met een hoger risico op deze vormen van dementie, maar waarschijnlijk ook direct bijdraagt aan de veranderingen in de hersenen die ervoor kenmerkend zijn.
Resultaten
De onderzoekers combineerden gegevens uit een groot bevolkingsonderzoek met experimenten bij muizen en laboratoriumanalyses.
In het epidemiologische deel werden gegevens gebruikt van ruim 56 miljoen Amerikanen van 65 jaar en ouder, die gedurende 14 jaar gevolgd werden. Het risico op ziekenhuisopname voor parkinson, PDD of LBD werd vergeleken met de gemiddelde blootstelling aan fijnstof in de woonomgeving. Mensen die in gebieden met duidelijk hogere fijnstofniveaus woonden, hadden een ongeveer 12% hoger risico op LBD en een 17% hoger risico op PDD dan mensen in de schoonste regio’s. Met andere woorden: de relatie tussen fijnstof en LBD/PDD was sterker dan die tussen fijnstof en parkinson zonder dementie.
Om beter te begrijpen wat er in de hersenen gebeurt bij fijnstofblootstelling, voerden de onderzoekers vervolgens dierexperimenten uit. Muizen werden bijna een jaar lang herhaaldelijk blootgesteld aan kleine hoeveelheden fijnstof, op een manier die lijkt op menselijke blootstelling. Daarna ontwikkelden ze duidelijke tekenen van hersenschade en ophoping van het eiwit alfa-synucleïne, dat bij mensen de kenmerkende Lewy-lichamen vormt. Dit effect trad niet op bij muizen die genetisch waren aangepast zodat ze geen alfa-synucleïne aanmaken. Dat wijst erop dat dit eiwit een sleutelrol speelt in het schadelijke effect van luchtvervuiling. Fijnstof uit Amerika, Europa en China gaf vergelijkbare resultaten.
In het laboratorium werd verder onderzocht hoe fijnstof de structuur van alfa-synucleïne beïnvloedt. De onderzoekers zagen dat de deeltjes de vorming stimuleren van een nieuw type alfa-synucleïne-fibril. Deze variant is giftiger, verspreidt zich sneller in de hersenen en lijkt sterk op de klontering die wordt aangetroffen bij mensen met LBD. Ook bleek dat de genactiviteit in de hersenen van blootgestelde muizen opvallend veel overeenkwam met die van mensen met LBD of PDD, maar niet met die van mensen met parkinson zonder dementie.
Conclusie
Deze uitgebreide studie laat zien dat langdurige blootstelling aan fijnstof samenhangt met een verhoogd risico op dementie en rechtstreeks kan bijdragen aan de vorming van schadelijke eiwitklonters die kenmerkend zijn voor LBD en PDD. De onderzoekers benadrukken dat luchtvervuiling niet de enige oorzaak is, maar wel een risicofactor waar we als samenleving invloed op hebben. Schonere lucht met minder fijnstof is dus niet alleen belangrijk voor hart en longen, maar waarschijnlijk ook voor het behoud van gezonde hersenen.
Besproken artikel
Xiaodi Zhang et al., Lewy body dementia promotion by air pollutants. Science389,eadu4132(2025).DOI:10.1126/science.adu4132
Meer onderzoek naar parkinson(ismen) is nodig
Wilt u een donatie doen voor wetenschappelijk onderzoek naar de ziekte van Parkinson en parkinsonismen? Steun dan het werk van ParkinsonNederland! |