Door werkgroep wetenschapsnieuws

Het verband tussen infectieziekten en parkinsonismen

Onderzoeken of infectieziekten een oorzaak zijn van parkinsonisme is niet zo simpel. Er zijn wel een aantal vormen van parkinsonisme waarvoor een direct verband bestaat met een ziekteverwekker, maar dit verband is lastiger te leggen bij parkinsonismen die spontaan ontstaan zijn. De onderzoekers van dit literatuuroverzicht hebben zich vooral gefocust op een subgroep parkinsonismen die een ophoping van het alfa-synucleïne eiwit hebben, met name de ziekte van Parkinson, Lewy Body Dementie en Multipele Systeem Atrofie (MSA).

We zien bij sommige mensen na een infectie achteruitgang in dezelfde hersenregio’s als bij parkinson, maar niet dezelfde eiwitklontering. Wel wordt het steeds duidelijker dat er enig verband tussen infectieziekten en spontane parkinsonismen bestaat. Zo heeft een bevolkingsonderzoek in Denemarken laten zien dat er een samenhang bestaat tussen de eerste symptomen van de ziekte van Parkinson en een griepinfectie die minstens 10 jaar eerder heeft plaatsgevonden. Daarnaast lijkt vaccinatie enig positief effect te hebben op het voorkomen van parkinsonismen. Dit is waarschijnlijk omdat vaccinaties de kans op infectie en ernstige ziekte verminderen – vooral bij mensen met MSA.

Autonome zenuwstelsel

De vraag is natuurlijk of infectieziekten parkinsonismen veroorzaken, of dat ze vooral de al aanwezige kwetsbaarheden blootleggen. Dit is een ingewikkelde vraag om te beantwoorden. Allereerst hebben parkinsonismen vaak lange aanloopfasen. In MSA is deze fase vaak 5-10 jaar en in parkinson wel 15-20 jaar! Als een infectie de ziekte in gang zet, moet dat dus gebeuren in de vroege aanloopfase. Tegelijkertijd, als een infectie kort voor de diagnose optreedt, kan het ook zijn dat de al bestaande ziekte mensen juist vatbaarder maken voor infecties, en niet andersom.

Dit komt waarschijnlijk door het autonome zenuwstelsel dat bij MSA en parkinson vaak al vroeg aangetast is. Voorbeelden hiervan zijn problemen met slikken (dit kan leiden tot een longinfectie die ontstaat door het per ongeluk inademen van voedsel, vloeistoffen of braaksel), darmverstopping, en het verlies van de controle over de blaas wat kan leiden tot urineweginfecties. Daarnaast hebben mensen met MSA vaak problemen met het reguleren van de lichaamstemperatuur. Normaal gesproken is koorts de manier waarop het lichaam, door middel van het verhogen van de lichaamstemperatuur, een infectie tegen gaat. Als er problemen ontstaan in het reguleren van de lichaamstemperatuur, bestaat er een betere omgeving voor bacteriën en virussen om zich te verspreiden. Dit leidt tot een grotere kans op infecties in mensen met MSA. In het autonome zenuwstelsel kunnen bepaalde stofjes zich ook binden aan immuuncellen die daardoor activeren of zich verder verspreiden. Als er een vermindering ontstaat in deze stoffen in het zenuwstelsel, wordt het moeilijker voor het lichaam om de immuuncellen te activeren die een ziektekiem opruimen.

Infectieziekten en parkinsonismen in het lichaam en de hersenen

Wetenschappers vermoeden dat virussen of bacteriën via de neus of de darmen het lichaam binnenkomen en zo in het brein belanden. In de subgroep parkinsonismen waar het alfa-synucleïne eiwit in het brein samenklontert, kunnen klonten van het verkeerd gevouwen eiwit een nabijgelegen cel aantasten, waardoor eiwitten in die cellen ook gaan klonteren. Deze kettingreactie zorgt ervoor dat het verkeerde eiwit zich verder verspreidt. Het lijkt dat infecties deze kettingreactie kunnen aanwakkeren. Normaal gesproken ruimt het lichaam verkeerd gevouwen eiwitten op, maar in mensen met onderliggende risicofactoren – zoals ouderdom en genetische aanleg – werkt het opruimsysteem minder goed. De schadelijke eiwitklonten kunnen zich zo ophopen.

De manier waarop het eiwit geklonterd is, zegt waarschijnlijk ook iets over of iemand MSA, de ziekte van Parkinson of Lewy Body Dementie ontwikkelt. Volgens onderzoekers is het mogelijk dat de manier waarop een ziektekiem het lichaam infecteert, in combinatie met risicofactoren, ervoor zorgt dat het eiwit een bepaalde soort klontering aanneemt en dat dat voorspelt welke soort parkinsonisme iemand ontwikkelt.

Conclusie

Er zijn dus verschillende mogelijke verbanden tussen parkinsonismen en infecties: direct ontstaan van parkinsonismen na infectie, ontregeling van het immuunsysteem, de vroege fase van parkinsonismen die ervoor zorgt dat mensen vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van infecties, of een ontregelde darmflora. Wel weten we zeker dat genetische aanleg en omgeving een grote rol spelen in het ontwikkelen van parkinsonismen. Omgevingsfactoren kunnen ervoor zorgen dat bepaalde genen tot uiting komen, of het nou pesticiden of ziektekiemen zijn. Het blijft echter lastig om een een-op-een verband te vinden, gezien de vele verschillende genen die invloed kunnen hebben op het ontwikkelen van parkinsonismen. Het identificeren van verschillende risicofactoren, en welke ziektekiemen op welke risicofactoren de grootste invloed uitoefenen, kan ervoor zorgen dat vroeg in het ziekteproces ingegrepen kan worden en voor mensen met parkinsonismen betere prognoses ontstaan.

Er is veel onderzoek gaande naar middelen die de langdurige hersenontstekingen kunnen tegengaan en zo misschien parkinsonismen kunnen voorkomen. Wellicht wordt het met een combinatie van strategieën en meer onderzoek naar het verband tussen infectie en parkinsonismen mogelijk om in de toekomst een individueel behandelplan te maken. Dit zou dan volledig gebaseerd zijn op iedereens persoonlijke combinatie van ziektekiemen, afweerprocessen en genetische factoren. Tot die tijd blijven een gezond dieet, voldoende bewegen en waar mogelijk stress vermijden van belang in het voorkomen van parkinsonismen.

Besproken artikel

Mercado G, Kaeufer C, Richter F, Peelaerts W. Infections in the Etiology of Parkinson's Disease and Synucleinopathies: A Renewed Perspective, Mechanistic Insights, and Therapeutic Implications. J Parkinsons Dis. 2024;14(7):1301-1329. doi: 10.3233/JPD-240195. PMID: 39331109; PMCID: PMC11492057.