Klik op bovenstaande figuur om presentatie te openen!

Problemen met het spreken

Bij Parkinson is het bekend dat bewegingen kleiner worden, dit zie je bijvoorbeeld terug in het lopen. Parkinsonpatiënten maken kleinere pasjes en gaan schuifelend lopen. Wat veel mensen niet weten is dat ook de bewegingen van de mond en stembanden kleiner worden. Als de bewegingen van de mond kleiner worden ga je binnensmonds praten, als de stembanden minder gaan bewegen ga je zachter praten of hees praten. Of doordat je stembanden minder goed bewegen kun je minder goed het slijm afvoeren en heb je het gevoel alsof er iets op de stembanden ligt. Als je even doorpraat is dat gevoel weg, maar een uur later is dat gevoel er weer.

Het is belangrijk dat je je bewust bent dat je zachter praat. Het begint vaak met het “mijn vrouw of man heeft een hoorapparaat nodig”. Het zachter spreken hoort echt bij de ziekte van Parkinson en dit moet je weten om ergernis te voorkomen.

Parkinsonpatiënten hebben niet in de gaten dat ze zacht praten. Dit kun je vergelijken met de houding. Een parkinsonpatiënt kan heel erg naar voren gebogen zitten en dit niet in de gaten hebben totdat ze in de spiegel kijken en dan merken dat ze scheef of naar voren gebogen zitten. De omgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Zij hebben dit vaak eerder in de gaten dan de Parkinsonpatiënt zelf.

Haperend spreken komt in mindere mate voor, maar wordt ook veroorzaakt door Parkinson, omdat de functie van de basale kernen, die ervoor zorgt dat je soepel kunt bewegen, aangetast is. Je kunt het vergelijken met freezing tijdens het lopen. Het lukt even niet om de beweging in te zetten en je blijft vast genageld staan aan de grond. Dit kan ook voorkomen tijdens het spreken. Je wil iets zeggen, maar het komt er even niet uit met als gevolg dat de spraak hapert.

Ook versneld spreken zien we vaak, vaker dan langzaam spreken. Dit heeft te maken met het moeilijk kunnen stoppen/reguleren van een beweging. Ook dit zie je tijdens het lopen terug.

Spreken is een dubbeltaak, je moet weten wat je wilt zeggen en je moet dit ook nog eens duidelijk uitspreken. Als heel erg gaat letten op je verstaanbaarheid ben je sneller kwijt wat je ook al weer wilde zeggen. Spreken is gezelschap wordt lastiger, omdat gesprekken vaak snel verlopen en je als Parkinsonpatiënt geen ruimte krijgt om iets in te brengen.

Maak bespreekbaar wat er speelt en waar je moeite mee hebt, zodat de omgeving hier rekening mee kan houden. Omgeving hoeft zich soms maar een klein beetje in te houden (ruimte geven) zodat de patiënt met Parkinson kan reageren en dus weer mee kan doen in het gesprek.

Verstaanbaar spreken, hoe doe ik dat?

Een juiste, opgerichte houding is voor alles belangrijk, zowel voor het spreken als het slikken. Wanneer je tijdens het spreken naar voren gebogen zit, komt het geluid er niet goed uit en wordt de verstaanbaarheid minder. Ook voor het slikken is het van belang goed rechtop te zitten. Wanneer je te ver naar voren gebogen zit, loopt het eten en drinken uit je mond. Wanneer je het hoofd te ver naar achteren houdt, neemt de kans op verslikken toe.

Gezamenlijk de oefeningen van houding/ontspanning doornemen. Uitleg PLVT. Luid en laag spreken in de oefensituatie gaat vaak snel goed, maar het leren toepassen in de dagelijkse situatie is erg lastig

Inslijpen is erg belangrijk, anders blijft het een trucje. Je moet de basale kernen aanleren om luider te spreken, zodat het weer een automatisme wordt.

Slikproblemen

Slikproblemen ontstaan, doordat het slikken niet meer automatisch gaat en doordat ook hier de bewegingen van de spieren die betrokken zijn bij het slikken kleiner en/of trager worden.

Verslikken betekend dat er vocht of voeding in de luchtpijn terecht komt, met als gevolg dat je flink moet hoesten, tranende ogen. Een ander gevolg is dat je niet meer lekker en gemakkelijk kan eten, terwijl dat zo belangrijk is. Op zich is verslikken niet gevaarlijk zolang je het nog goed kan ophoesten. Het is wel van belang om een logopedist in te schakelen wanneer het verslikken vaak voorkomt. Waarom sneller verslikken in drinken dan tijdens het eten van een toetje. Bij het drinken moeten je spieren en je hersenen snel paraat staan om alles goed te laten verlopen, omdat vloeistof snel naar achteren loopt. Tijdens het eten van een toetje is de consistentie dikker en heeft je brein meer tijd om alles in gereedheid te brengen. Ook moeite met vast voedsel kan een probleem zijn. Mensen krijgen bijvoorbeeld vlees niet meer goed weg. Het probleem zit hierbij in het kauwen. Je moet goed kunnen kauwen om voedsel fijn te kunnen malen. Door te weinig beweging of door te Kleine beweging kan het lastig zijn om bijvoorbeeld het vlees goed fijn te kunnen malen

Door de voorovergebogen houding wordt het moeilijk om vocht of voeding naar achteren richting de keel te transporteren.

Dubbeltaken kunnen ervoor zorgen dat het eten moeilijker verloopt, bijvoorbeeld afleiding tijdens het eten (er staat een radio aan of je zit in een restaurant waar veel geluiden zijn en je wilt spreken met de mensen die bij je aan tafel zitten. Door deze afleiding kun je je onvoldoende concentreren op het eten en drinken waardoor het risico op verslikken toeneemt.

Ook kan de kracht om alles goed weg te kunnen slikken verminderen. Hierdoor kan voedsel (of medicatie) in de keel blijven steken. Extra slikken is dan van belang.

Hoe kan ik ervoor zorgen dat het kauwen en slikken goed blijft gaan?

Dat is echt maatwerk, wat voor de een goed werkt, hoeft voor de ander niet te werken. De een is gebaad bij het nemen van grotere slokken om medicatie door te slikken, terwijl het voor een ander beter werkt wanneer hij/zij de medicatie met appelmoes inneemt.

Voorbeelden van cue’s wanneer iemand tijdens het eten/drinken vastloopt (freezing). Tellen in je hoofd en bij 3 slikken. Partner raakt even de arm van de Parkinsonpatiënt aan om weer op gang te komen.

Als logopedist kijken we altijd mee tijdens het eten/drinken om een goed beeld te krijgen van hoe het eten/drinken verloopt. Er zullen verschillende cue’s worden uitgeprobeerd om na te gaan wat werkt.

Ook geeft de logopedist uitleg, wat gaat er nu precies niet goed. Daarnaast kan gekeken worden of het gebruik van een aangepaste beker het drinken beter laat verlopen (zie volgende dia).

Wanneer cue’s niet werken of wanneer het verslikken te vaak voorkomt, kan er gekeken worden naar het aanpassen van het eten en drinken (denk aan het dikker maken van dranken of het eten van zacht/smeuïg voedsel). Er is tegenwoordig veel mogelijk wanneer eten aangepast moet worden (apetito).

Speekselverlies.

Vaak wordt gedacht dat er meer speeksel wordt aangemaakt bij de ziekte van Parkinson, maar dit klopt niet. Doordat het automatisme verdwijnt, vergeet je te slikken en stapelt het speeksel zich op in de mond. Je zult dit in eerste instantie herkennen doordat je mondhoeken wat vochtiger zijn of doordat je kussen in de ochtend wat nat is.

Speekselverlies zal meestal niet constant aanwezig zijn, maar neemt toe bij dubbeltaken. Wanneer je met iets bezig bent waar je je aandacht goed bij moet houden, zal je sneller last hebben van speekselverlies (denk aan het lezen van de krant of het strikken van je veters). Je bent op dat moment geconcentreerd met je taak bezig en vergeet te slikken.

Wat kun je doen om speekselverlies te voorkomen.

Consult logopedie. Zij zal uitleg geven en nagaan wanneer het verlies van speeksel voorkomt. Samen zal worden gekeken of er een cue is die mogelijk helpt om vaker te slikken, want dat is wat er moet gebeuren, vaker slikken. Bij het strikken van je veters kan het zijn, dat je eerst bewust slikt en daarna pas je veters strikt. Voorbeeld meneer met metaaldetector.

Logopedie eerste keus, wanneer dit niet werkt kan er verder gekeken worden. Dit is iets wat de neuroloog kan doen. De neuroloog kan eventueel:

Druppeltjes in de mond voorschrijven

Botoline injectie in de speekselklier geven en in het uiterste geval de speekselklieren bestralen.

Nadeel van al deze opties is dat er juist een droog gevoel in de mond ontstaat. Speeksel heb je ook nodig om je eten weg te kunnen slikken.

Ommetjes in het Parkinsonbrein

Zelfhupboek gemaakt door en voor Parkinsonpatiënten en mantelzorgers voor obstakels in het denken.

Een ‘absolute aanrader’ voor iedereen die op de een of andere manier te maken heeft met parkinson en parkinonsime. ‘Alles wat je van parkinson zou willen weten, staat erin. In het boek staan veel doe- en praatplaten met obstakels en omwegen.